56. kafli - Kvánfang Egils ok arfheimta.

Berg-Önundr, sonr Þorgeirs þyrnifótar, hafði þá fengit Gunnhildar, dóttur Bjarnar hölðs. Var hon komin til bús með honum á Aski. En Ásgerðr, er átt hafði Þórólfr Skalla-Grímsson, var þá með Arinbirni, frænda sínum. Þau Þórólfr áttu dóttur eina unga, er Þórdís hét, ok var mærin þar með móður sinni. Egill sagði Ásgerði lát Þórólfs ok bauð henni sína umsjá. Ásgerðr varð mjök ókát við þá sögu, en svaraði vel ræðum Egils ok tók lítit af öllu.

Ok er á leið haustit, tók Egill ógleði mikla, sat oft ok drap höfðinu niðr í feld sinn.

Eitt hvert sinn gekk Arinbjörn til hans ok spurði, hvat ógleði hans ylli. “Nú þó at þú hafir fengit skaða mikinn um bróður þinn, þá er þat karlmannligt at bera þat vel. Skal maðr eftir mann lifa, eða hvat kveðr þú nú? Láttu mik nú heyra.”

Egill sagði, at hann hefði þetta fyrir skemmstu kveðit:

Ókynni vensk, ennis
ungr þorðak vel forðum,
haukaklifs, at hefja,
Hlín, þvergnípur mínar.
Verðk í feld, þás foldar
faldr kemr í hug skaldi
berg-Óneris, brúna
brátt miðstalli hváta.

Arinbjörn spurði, hver kona sú væri, er hann orti mansöng um. “Hefir þú fólgit nafn hennar í vísu þessi.” Þá kvað Egill:

Sef-Skuldar felk sjaldan,
sorg Hlés vita borgar,
í niðjerfi Narfa
nafn aurmýils, drafnar,
þvít geir-Rótu götva
gnýþings bragar fingrum
rógs at ræsis veigum
reifendr sumir þreifa.

“Hér mun vera,” segir Egill, “sem oft er mælt, at segjanda er allt sínum vin. Ek mun segja þér þat, er þú spyrr, um hverja konu ek yrki. Þar er Ásgerðr, frændkona þín, ok þar til vilda ek hafa fullting þitt, at ek næða því ráði.”

Arinbjörn segir, at honum þykkir þat vel fundit. “Skal ek víst leggja þar orð til, at þau ráð takist.”

Síðan bar Egill þat mál fyrir Ásgerði, en hon skaut til ráða föður síns ok Arinbjarnar, frænda síns. Síðan ræðir Arinbjörn við Ásgerði, ok hafði hún in sömu svör fyrir sér. Arinbjörn fýsti þessa ráðs. Síðan fara þeir Arinbjörn ok Egill á fund Bjarnar, ok hefr Egill þá bónorð ok bað Ásgerðar, dóttur Bjarnar. Björn tók því máli vel ok sagði, at Arinbjörn myndi því mjök ráða. Arinbjörn fýsti mjök, ok lauk því máli svá, at Egill festi Ásgerði, ok skyldi brullaup vera at Arinbjarnar. En er at þeiri stefnu kemr, þá var þar veizla allveglig, er Egill kvángaðist. Var hann þá allkátr, þat er eftir var vetrarins.

Egill bjó um várit kaupskip til Íslandsferðar. Réð Arinbjörn honum þat at staðfestast ekki í Nóregi, meðan ríki Gunnhildar væri svá mikit, - “því at hon er allþung til þín,” segir Arinbjörn, “ok hefir þetta mikit um spillt, er þér Eyvindr funduzt við Jótland.”

Ok er Egill var búinn ok byr gaf, þá siglir hann í haf, ok greiddist hans ferð vel. Kemr hann um haustit til Íslands ok helt til Borgarfjarðar. Hann hafði þá verit útan tólf vetr. Gerðist þá Skalla-Grímr maðr gamall. Varð hann þá feginn, er Egill kom heim. Fór Egill til Borgar at vistum ok með honum Þorfinnr strangi ok þeir mjök margir saman. Váru þeir með Skalla-Grími um vetrinn. Egill hafði þar ógrynni fjár, en ekki er þess getit, at Egill skipti silfri því, er Aðalsteinn konungr hafði fengit honum í hendr, hvárki við Skalla-Grím né aðra menn.

Þann vetr fekk Þorfinnr Sæunnar, dóttur Skalla-Gríms, ok eftir um várit fekk Skalla-Grímr þeim bústað at Langárforsi ok land inn frá Leirulæk milli Langár ok Álftár allt til fjalls. Dóttir Þorfinns ok Sæunnar var Þórdís, er átti Arngeirr í Hólmi, sonr Bersa goðlauss. Þeira sonr var Björn Hítdælakappi.

Egill dvalðist þá með Skalla-Grími nökkura vetr. Tók hann til fjárforráða ok búsumsýslu engu miðr Skalla-Grími. Egill gerðist enn snoðinn.

Þá tók heraðit at byggjast víða. Hrómundr, bróðir Gríms ins háleygska, byggði þá í Þverárhlíð ok skipverjar hans. Hrómundr var faðir Gunnlaugs, föður Þuríðar dyllu, móður Illuga svarta.

Egill hafði þá verit, svá at vetrum skipti mjök mörgum, at Borg.

Þá var þat á einu sumri, er skip kómu af Nóregi til Íslands, at þau tíðendi spurðust austan, at Björn hölðr var andaðr. Þat fylgði þeiri sögn, at fé þat allt, er Björn hafði átt, hafði upp tekit Berg-Önundr, mágr hans. Hann hafði flutt heim til sín alla lausa aura, en jarðir hafði hann byggt ok skilit sér allar landskyldir. Hann hafði ok sinni eigu kastat á jarðir þær allar, er Björn hafði átt. Ok er Egill heyrði þetta, þá spurði hann vandliga, hvárt Berg-Önundr myndi sínum ráðum fram hafa farit um þetta eða hefði hann traust til haft sér meiri manna. Honum var sagt, at Önundr var kominn í vináttu mikla við Eirík konung ok við Gunnhildi þó miklu kærra.

Egill lét þat kyrrt vera á því hausti, en er vetrinn leið af ok vára tók, þá lét Egill setja fram skip þat, er hann átti, er staðit hafði í hrófi við Langárfors. Hann bjó skip þat til hafs ok fekk menn til. Ásgerðr, kona hans, var ráðin til farar, en Þórdís, dóttir Þórólfs, var eftir. Egill sigldi í haf, er hann var búinn. Er frá hans ferð ekki at segja, fyrr en hann kemr til Nóregs. Helt hann þegar til fundar við Arinbjörn, sem fyrst mátti hann. Arinbjörn tók vel við honum ok bauð Agli með sér at vera, ok þat þekkðist hann. Fóru þau Ásgerðr bæði þangat ok nökkurir menn með þeim.

Egill kom brátt á ræður við Arinbjörn um fjárheimtur þær, er Egill þóttist eiga þar í landi.

Arinbjörn segir: “Þat mál þykkir mér óvænligt. Berg-Önundr er harðr ok ódæll, ranglátr ok fégjarn, en hann hefir nú hald mikit af konungi ok dróttningu. Er Gunnhildr inn mesti óvinr þinn, sem þú veizt áðr, ok mun hon ekki fýsa Önund, at hann geri greiða á málinu.”

Egill segir: “Konungr mun oss láta ná lögum ok réttendum á máli þessu, en með liðveizlu þinni þá vex mér ekki í augu at leita laga við Berg-Önund.”

Ráða þeir þat af, at Egill skipar skútu. Fóru þeir þar á nær tuttugu. Þeir fóru suðr á Hörðaland ok koma fram á Aski. Ganga þeir þar til húss ok hitta Önund.

Berr þá Egill upp mál sín ok krefr Önund skiptis um arf Bjarnar ok segir, at dætr Bjarnar væri jafnkomnar til arfs eftir hann at lögum, - “þó at mér þykki,” kvað Egill, “sem Ásgerðr muni þykkja ættborin miklu betr en Gunnhildr, kona þín.”

Önundr segir þá snellt mjök: “Þú ert furðuliga djarfr maðr, Egill, útlagi Eiríks konungs, er þú ferr hingat í land hans ok ætlar hér til ágangs við menn hans. Máttu svá ætla, Egill, at ek hefi velta látit slíka sem þú ert ok af minnum sökum en mér þykkja þessar, er þú telr til arfs fyrir hönd konu þinnar, því at þat er kunnigt alþýðu, at hon er þýborin at móðerni.”

Önundr var málóði um hríð. Ok er Egill sá, at Önundr vildi engan hlut greiða um þetta mál, þá stefnir Egill honum þing ok skýtr málinu til Gulaþingslaga.

Önundr segir: “Koma mun ek til Gulaþings, ok mynda ek vilja, at þú kæmir þaðan eigi heill í brott.”

Egill segir, at hann mun til þess hætta at koma þó til þings allt at einu. “Verðr þá sem má, hversu málum várum lýkr.”

Fara þeir Egill síðan brott, ok er hann kom heim, segir hann Arinbirni frá ferð sinni ok frá svörum Önundar. Arinbjörn varð reiðr mjök, er Þóra, föðursystir hans, var kölluð ambátt.

Arinbjörn fór á fund Eiríks konungs, bar upp fyrir hann þetta mál.

Konungr tók heldr þungt hans máli ok segir, at Arinbjörn hefði lengi fylgt mjök málum Egils. “Hefir hann notit þín at því, er ek hefi látit hann vera hér í landi, en nú mun mér örðigt þykkja, ef þú heldr hann til þess, at hann gangi á vini mína.”

Arinbjörn segir: “Þú munt láta oss ná lögum af þessu máli.”

Konungr var heldr styggr í þessu máli. Arinbjörn fann, at dróttning myndi þó miklu verr viljuð. Ferr Arinbjörn aftr ok sagði, at heldr horfir óvænt.

Líðr af vetrinn, ok kemr þar, er menn fara til Gulaþings. Arinbjörn fjölmennti mjök til þings. Var Egill í för með honum. Eiríkr konungr var þar ok hafði fjölmenni mikit. Berg-Önundr var í sveit konungs ok þeir bræðr, ok höfðu þeir sveit mikla. En er þinga skyldi um mál manna, þá gengu hvárirtveggju þar til, er dómrinn var settr, at flytja fram sannendi sín. Var Önundr þá allstórorðr.

En þar er dómrinn var settr, var völlr sléttr ok settar niðr heslistengr í völlinn í hring, en lögð um útan snæri umhverfis. Váru þat kölluð vébönd. En fyrir innan í hringinum sátu dómendr, tólf ór Firðafylki ok tólf ór Sygnafylki, tólf ór Hörðafylki. Þær þrennar tylftir manna skyldu þar dæma um mál manna. Arinbjörn réð því, hverir dómendr váru ór Firðafylki, en Þórðr af Aurlandi, hverir ór Sogni váru. Váru þeir allir eins liðs.

Arinbjörn hafði haft fjölmenni mikit til þingsins. Hann hafði snekkju alskipaða, en hafði margt smá-skipa, skútur ok róðrarferjur, er búendr stýrðu. Eiríkr konungr hafði þar mikit lið, langskip sex eða sjau. Þar var ok fjölmenni mikit af búöndum.

Egill hóf þar mál sitt, at hann krafði dómendr at dæma sér lög af máli þeira Önundar. Innti hann þá upp, hver sannendi hann hefði í tilkalli til fjár þess, er átt hafði Björn Brynjólfsson. Sagði hann, at Ásgerðr, dóttir Bjarnar, en eiginkona Egils, var til komin til arfsins ok hon væri óðalborin ok lendborin í allar kynkvíslir, en tíginborin fram í ættir. Krafði hann þess dómendr at dæma Ásgerði til handa hálfan arf Bjarnar, lönd ok lausa aura.

En er hann hætti ræðu sinni, þá tók Berg-Önundr til máls: “Gunnhildr, kona mín,” sagði hann, “er dóttir Bjarnar ok Álofar, þeirar konu, er Björn hafði lögfengit. Er Gunnhildr réttr erfingi Bjarnar. Tók ek fyrir þá sök upp fé þat allt, er Björn hafði átt, at ek vissa, at sú ein var dóttir Bjarnar önnur, er ekki átti arf at taka. Var móðir hennar hernumin, en síðan tekin frillutaki ok ekki at frændaráði ok flutt land af landi. En þú, Egill, ætlar at fara hér sem hvarvetna annars staðar, þess er þú hefir komit, með ofkapp þitt ok ójafnað. Nú mun þér þat hér ekki týja, því at Eiríkr konungr ok Gunnhildr dróttning hafa mér því heitit, at ek skal rétt hafa af hverju máli, þar er þeira ríki stendr yfir. Ek mun færa fram sönn vitni fyrir konungi ok dómöndum, at Þóra hlaðhönd, móðir Ásgerðar, var hertekin heiman frá Þóris, bróður síns, ok annat sinni af Aurlandi frá Brynjólfs. Fór hon þá af landi á braut með víkingum ok útlögum konungs, ok í þeiri útlegð gátu þau Björn dóttur þessa, Ásgerði. Nú er furða at um Egil, er hann ætlar at gera ómæt öll orð Eiríks konungs, þat fyrst, er þú, Egill, hefir verit hér í landi, síðan er Eiríkr konungr gerði þik útlægan, ok þat, þótt þú hafir fengit ambáttar, at kalla hana arfgengja. Vil ek þess krefja dómendr, at þeir dæmi mér allan arf Bjarnar, en dæmi Ásgerði ambátt konungs, því at hon var svá getin, at þá var faðir hennar ok móðir í útlegð konungs.”

hann þess dómendr at dæma Ásgerði til handa hálfan arf Bjarnar, lönd ok lausa aura.

Þá tók Arinbjörn til máls: “Vitni munum vér fram bera, Eiríkr konungr, til þess ok láta eiða fylgja, at þat var skilit í sætt þeira Þóris, föður míns, ok Bjarnar hölðs, at Ásgerðr, dóttir þeira Bjarnar ok Þóru, var til arfs leidd eftir Björn, föður sinn, ok svá þat, sem yðr er sjálfum kunnigt, konungr, at þú gerðir Björn ílendan, ok öllu því máli var þá lukt, er áðr hafði milli staðit sættar manna.”

Konungr svarar ekki skjótt máli hans. Þá kvað Egill:

Þýborna kveðr þorna
þorn reið áar horna,
sýslir hann of sína
síngirnð Önundr, mína.
Naddhristir, ák nesta
norn til arfs of borna.
Þigg, Auða konr, eiða,
eiðsært es þat, greiða.

Arinbjörn lét þá fram bera vitnisburðinn tólf menn, ok allir vel til valðir, ok höfðu allir þeir heyrt á sætt þeira Þóris ok Bjarnar ok buðu þá konungi ok dómöndum at sverja þar eftir. Dómendr vildu taka eiða þeira, ef konungr bannaði eigi. Konungr sagði, at hann myndi þar hvártki at vinna, at leggja á þat lof eða bann.

Þá tók til máls Gunnhildr dróttning, sagði svá: “Þetta er undarligt, konungr, hvernig þú lætr Egil þenna inn mikla vefja mál öll fyrir þér. Eða hvárt myndir þú eigi móti honum mæla, þótt hann kallaði til konungdómsins í hendr þér? En þótt þú vilir enga órskurði veita, þá er Önundi sé lið at, þá skal ek þat eigi þola, at Egill troði svá undir fótum vini mína, at hann taki með rangendi sín fé þetta af Önundi. En hvar ertu, Askmaðr? Far þú til með sveit þína, þar sem dómendrnir eru, ok lát eigi dæma rangendi þessi.”

Síðan hljóp Askmaðr ok þeir sveitungar til dómsins, skáru í sundr véböndin ok brutu niðr stengrnar, en hleypðu á braut dómöndunum. Þá gerðist þyss mikill á þinginu, en menn váru þar allir vápnlausir.

Þá mælti Egill: “Hvárt mun Berg-Önundr heyra orð mín?”

“Heyri ek,” sagði hann.

“Þá vil ek bjóða þér hólmgöngu ok þat, at vit berimst hér á þinginu. Hafi sá fé þetta, lönd ok lausa aura, er sigr fær, en þú ver hvers manns níðingr, ef þú þorir eigi.”

Þá svarar Eiríkr konungr: “Ef þú, Egill, ert allfúss til at berjast, þá skulum vér þat nú veita þér.”

Egill svarar: “Ekki vil ek berjast við þik eða við ofrefli liðs, en fyrir jafnmiklum mönnum þá mun ek eigi flýja, ef mér skal þess unna. Mun ek ok at því gera engan mannamun.”

Þá mælti Arinbjörn: “Förum vér á brott, ekki munum vér hér iðna at sinni, þat at okkr vinni.”

Síðan sneri hann á braut ok allt lið hans með honum.

Þá sneri Egill aftr ok sagði: “Því skírskota ek undir þik, Arinbjörn, ok þik, Þórðr, ok alla þá menn, er nú megu orð mín heyra, lenda menn ok lögmenn ok alla alþýðu, at ek banna jarðir þær allar, er Björn hefir átt, at byggja ok at vinna. Banna ek þér, Berg-Önundr, ok öðrum mönnum öllum, innlenzkum ok útlenzkum, tígnum ok ótígnum, en hverjum manni, er þat gerir, legg ek við lögbrot landsréttar ok griðarof ok goðagremi.”

Þá gekk Egill á brott með Arinbirni. Fóru þeir nú til skipa sinna yfir leiti nökkut, er eigi sá skipin af þinginu.

En er Arinbjörn kom til skips síns, mælti hann: “Þat er öllum mönnum kunnigt, hver hér hafa orðit þinglok, at vér höfum eigi nát lögum, en konungr er reiðr svá mjök, at mér er ván, at várir menn sæti afarkostum af honum, ef hann má. Vil ek nú, at hverr maðr fari til skipa sinna ok fari heim.”

Þá mælti hann við Egil: “Gakk þú nú á skip þitt ok þitt föruneyti ok verðið í brottu ok verið yðr, fyrir því at konungr mun eftir leita, at fund yðvarn beri saman. Leitið þá á fund várn, hvat sem í kann at gerast með yðr konungi.”

Egill gerði sem hann mælti. Gengu þeir á skútu þrír tigir manna ok fóru sem ákafast. Skipit var einkar skjótt. Þá reru fjölði annarra skipa ór höfninni, er Arinbjörn átti, skútur ok róðrarferjur, en langskip, er Arinbjörn átti, fór síðast, því at þat var þyngst undir árum. En skúta Egils gekk skjótt hjá fram. Þá kvað Egill vísu:

Erfingi réð arfi
arfljúgr fyr mér svarfa,
mætik hans ok heitum
hótun, Þyrnifótar,
nærgis simla sorgar
slík rán ek get hánum,
vér deildum fjöl foldar
foldværingja, goldin.

Eiríkr konungr heyrði álykðarorð Egils, þau er hann mælti síðast á þinginu, ok varð reiðr mjök. En allir menn höfðu vápnlausir gengit á þinginu. Veitti konungr því eigi atgöngu. Hann bað menn sína alla ganga til skipa, ok þeir gerðu sem hann mælti.

Þá skaut konungr á húsþingi ok sagði þá fyrirætlan sína. “Vér skulum nú láta fara tjöld af skipum várum. Vil ek nú fara á fund Arinbjarnar ok Egils. Vil ek ok því lýsa fyrir yðr, at ek vil Egil af lífi taka, ef vér komumst í færi, en hlífa engum þeim, er í móti vill standa.”

Eftir þat gengu þeir út á skip ok bjuggust sem skjótast ok lögðu út skipunum ok reru þangat, sem skip Arinbjarnar höfðu verit. Þá lét konungr róa eftir norðr í sundin. En er þeir kómu í Sognsæ, sá þeir lið Arinbjarnar. Sneru þá langskipin inn til Sauðungssunds, ok sneri þá konungr þangat. Hann hitti þar skip Arinbjarnar, ok lagði konungr þegar at, ok köstuðust orðum á. Spyrr konungr, hvárt Egill væri þar á skipinu.

Arinbjörn svaraði: “Eigi er hann á mínu skipi. Munuð þér ok, konungr, brátt mega þat sjá. Eru þeir einir hér innan borðs, er þér munuð kenna, en Egill mun ekki felast undir þiljum niðri, þótt fund yðvarn beri saman.”

Konungr spyrr, hvat Arinbjörn vissi síðast til hans, en hann sagði, at Egill var við þrítögunda manni á skútu, - “ok fóru þeir leið sína út til Steinssunds.”

Þeir konungr höfðu sét, at mörg skip höfðu róit til Steinssunds. Mælti konungr, at þeir skyldi róa í in iðri sundin ok stefna svá móti þeim Agli.

Maðr er nefndr Ketill. Hann var hirðmaðr Eiríks konungs. Hann sagði leið fyrir konungsskipinu, en hann stýrði sjálfr. Ketill var mikill maðr vexti ok fríðr sýnum ok náfrændi konungs, ok var þat mál manna, at þeir konungr væri líkir yfirlits.

Egill hafði flota látit skipi sínu ok fluttan til farminn, áðr hann fór til þingsins, en nú ferr Egill þar til, er kaupskip var, ok gengu þeir á skipit upp, en skútan flaut við stýristengr milli lands ok skipsins, ok lágu þar árar í hömlu.

En um morguninn, er ljóst var orðit varla, verða þeir varir við, er vörð heldu, at skip stór reru at þeim. En er Egill vissi þat, þá stóð hann upp þegar. Sá hann brátt, at ófriðr var at kominn. Váru þar sex langskip ok stefndu at þeim. Þá mælti Egill, at þeir skyldi hlaupa allir í skútuna. Egill tók upp kistur tvær, er Aðalsteinn konungr gaf honum. Hann hafði þær jafnan með sér. Þeir hljópu í skútuna. Hann vápnaðist skjótt ok allir þeir, ok reru fram í milli landsins ok snekkju þeirar, er næst fór landinu, en þat var skip Eiríks konungs. En því, at bráðum bar at, at lítt var lýst, þá renndust skipin hjá, ok er lyftingar bar saman, þá skaut Egill spjóti, ok kom á þann mann miðjan, er við stýrit sat, en þar var Kétill höðr. Þá kallar Eiríkr konungr ok bað menn róa eftir þeim Agli. En er skipin renndu hjá kaupskipinu, þá hljópu menn konungs upp á skipit, en þeir menn, er eftir höfðu orðit af Egils mönnum ok eigi hljópu í skútuna, þá váru allir drepnir, þeir er nát varð, en sumir hljópu á land. Þar létust tíu menn af sveitungum Egils. Sum skipin reru eftir þeim Agli, en sum ræntu kaupskipit. Var þar tekit fé þat allt, er innan borðs var, en þeir brenndu skipit.

En þeir, er eftir þeim Agli reru, sóttu ákaft, tóku tveir eina ár. Skortir þar eigi lið innan borðs, en þeir Egill höfðu þunnskipat. Váru þeir þá átján á skútunni. Þá dró saman með þeim. En fyrir innan eyna var vaðilsund nökkut grunnt milli ok annarrar eyjar. Útfall var sjávarins. Þeir Egill hleypðu skútunni í þat it grunna sundit, en snekkjurnar flutu þar eigi, ok skilði þar með þeim. Sneri þá konungr suðr aftr, en Egill fór norðr á fund Arinbjarnar. Þá kvað Egill vísu:

Nú hefr þrym-Rögnir þegna
þróttharðr, en mik varðak
víti, várrar sveitar
vígelds tíu fellda,
þvít sárlaxa Sýrar,
sendr ór minni hendi,
digr fló beint meðal bjúgra
bifþorn Ketils rifja.

Egill kom á fund Arinbjarnar ok segir honum þessi tíðendi.

Arinbjörn segir, at honum var ekki vildara af ván um skipti þeira Eiríks konungs, - “en ekki mun þik fé skorta, Egill. Ek skal bæta þér skipit ok fá þér annat, þat er þú megir vel fara á til Íslands.”

Ásgerðr, kona Egils, hafði verit með Arinbirni, síðan þeir fóru til þings.

Arinbjörn fekk Agli skip þat, er vel var haffæranda, ok lét ferma af viði. Býr Egill skip þat til hafs ok hafði þá enn nær þremr tigum manna. Skiljast þeir Arinbjörn þá með vináttu. Þá kvað Egill:

Svá skyldi goð gjalda,
gram reki bönd af löndum,
reið sé rögn ok Óðinn,
rán míns féar hánum.
Folkmýgi lát flýja,
Freyr ok Njörðr, af jörðum.
Leiðisk lofða stríði
landáss, þanns vé grandar.