78. kafli - Egill kveðr Sonatorrek ok Arinbjarnarkviðu.

Óláfr hét maðr, sonr Höskulds Dala-Kollssonar ok sonr Melkorku, dóttur Mýrkjartans írakonungs. Óláfr bjó í Hjarðarholti í Laxárdal vestr í Breiðafjarðardölum. Óláfr var stórauðigr at fé. Hann var þeira manna fríðastr sýnum, er þá váru á íslandi. Hann var skörungr mikill.

Óláfr bað Þorgerðar, dóttur Egils. Þorgerðr var væn kona ok kvenna mest, vitr ok heldr skapstór, en hversdagliga kyrrlát. Egill kunni öll deili á Óláfi ok vissi, at þat gjaforð var göfugt, ok fyrir því var Þorgerðr gift Óláfi. Fór hon til bús með honum í Hjarðarholt. Þeira börn váru þau Kjartan, Þorbergr, Halldórr, Steindórr, Þuríðr, Þorbjörg, Bergþóra. Hana átti Þórhallr goði Oddason. Þorbjörgu átti fyrr Ásgeirr Knattarson, en síðar Vermundr Þorgrímsson. Þuríði átti Guðmundr Sölmundarson. Váru þeira synir Hallr ok Víga-Barði.

Özurr Eyvindarson, bróðir Þórodds í Ölfusi, fekk Beru, dóttur Egils.

Böðvarr, sonr Egils, var þá frumvaxti. Hann var inn efniligsti maðr, fríðr sýnum, mikill ok sterkr, svá sem verit hafði Egill eða Þórólfr á hans aldri. Egill unni honum mikit. Var Böðvarr ok elskr at honum.

Þat var eitt sumar, at skip var í Hvítá, ok var þar mikil kaupstefna. Hafði Egill þar keypt við margan ok lét flytja heim á skipi. Fóru húskarlar ok höfðu skip áttært, er Egill átti. Þat var þá eitt sinn, at Böðvarr beiddist at fara með þeim, ok þeir veittu honum þat. Fór hann þá inn á Völlu með húskörlum. Þeir váru sex saman á áttæru skipi. Ok er þeir skyldu út fara, þá var flæðrin síð dags, ok er þeir urðu hennar at bíða, þá fóru þeir um kveldit síð. Þá hljóp á útsynningr steinóði, en þar gekk í móti útfallsstraumr. Gerði þá stórt á firðinum, sem þar kann oft verða. Lauk þar svá, at skipit kafði undir þeim, ok týndust þeir allir. En eftir um daginn skaut upp líkunum. Kom lík Böðvars inn í Einarsnes, en sum kómu fyrir sunnan fjörðinn, ok rak þangat skipit. Fannst þat inn við Reykjarhamar.

Þann dag spurði Egill þessi tíðendi, ok þegar reið hann at leita líkanna. Hann fann rétt lík Böðvars. Tók hann þat upp ok setti í kné sér ok reið með út í Digranes til haugs Skalla-Gríms. Hann lét þá opna hauginn ok lagði Böðvar þar niðr hjá Skalla-Grími. Var síðan aftr lokinn haugrinn, ok var eigi fyrr lokit en um dagsetrsskeið. Eftir þat reið Egill heim til Borgar, ok er hann kom heim, þá gekk hann þegar til lokrekkju þeirar, er hann var vanr at sofa í. Hann lagðist niðr ok skaut fyrir loku. Engi þorði at krefja hann máls.

En svá er sagt, þá er þeir settu Böðvar niðr, at Egill var búinn: Hosan var strengð fast at beini. Hann hafði fustanskyrtil rauðan, þröngvan upphlutinn ok láz at síðu. En þat er sögn manna, at hann þrútnaði svá, at kyrtillinn rifnaði af honum ok svá hosurnar.

En eftir um daginn lét Egill ekki upp lokrekkjuna. Hann hafði þá ok engan mat né drykk. Lá hann þar þann dag ok nóttina eftir. Engi maðr þorði at mæla við hann.

En inn þriðja morgin, þegar er lýsti, þá lét Ásgerðr skjóta hesti undir mann, - reið sá sem ákafligast vestr í Hjarðarholt -, ok lét segja Þorgerði þessi tíðendi öll saman, ok var þat um nónskeið, er hann kom þar. Hann sagði ok þat með, at Ásgerðr hafði sent henni orð at koma sem fyrst suðr til Borgar. Þorgerðr lét þegar söðla sér hest, ok fylgðu henni tveir menn. Riðu þau um kveldit ok nóttina, til þess er þau kómu til Borgar. Gekk Þorgerðr þegar inn í eldahús. Ásgerðr heilsaði henni ok spurði, hvárt þau hefði náttverð etit.

Þorgerðr segir hátt: “Engan hefi ek náttverð haft, ok engan mun ek fyrr en at Freyju. Kann ek mér eigi betri ráð en faðir minn. Vil ek ekki lifa eftir föður minn ok bróður.”

Hon gekk at lokhvílunni ok kallaði: “Faðir, lúk upp hurðinni, vil ek, at vit farim eina leið bæði.”

Egill spretti frá lokunni. Gekk Þorgerðr upp í hvílugólfit ok lét loku fyrir hurðina. Lagðist hon niðr í aðra rekkju, er þar var.

Þá mælti Egill: “Vel gerðir þú, dóttir, er þú vill fylgja feðr þínum. Mikla ást hefir þú sýnt við mik. Hver ván er, at ek muna lifa vilja við harm þenna?”

Síðan þögðu þau um hríð. Þá mælti Egill: “Hvat er nú, dóttir, tyggr þú nú nökkut?”

“Tygg ek söl,” segir hon, “því at ek ætla, at mér muni þá verra en áðr. Ætla ek ella, at ek muna of lengi lifa.”

“Er þat illt manni?” segir Egill.

“Allillt” segir hon, “villtu eta?”

“Hvat mun varða?” segir hann.

En stundu síðar kallaði hon ok bað gefa sér drekka. Síðan var henni gefit vatn at drekka.

Þá mælti Egill: “Slíkt gerir at, er sölin etr, þyrstir æ þess at meir.”

“Villtu drekka, faðir?” segir hon.

Hann tók við ok svalg stórum, ok var þat í dýrshorni.

Þá mælti Þorgerðr: “Nú erum vit vélt. Þetta er mjólk.”

Þá beit Egill skarð ór horninu, allt þat er tennr tóku, ok kastaði horninu síðan.

Þá mælti Þorgerðr: “Hvat skulum vit nú til ráðs taka? Lokit er nú þessi ætlan. Nú vilda ek, faðir, at við lengðim líf okkart, svá at þú mættir yrkja erfikvæði eftir Böðvar, en ek mun rísta á kefli, en síðan deyjum vit, ef okkr sýnist. Seint ætla ek Þorstein, son þinn, yrkja kvæðit eftir Böðvar, en þat hlýðir eigi, at hann sé eigi erfðr, því at eigi ætla ek okkr sitja at drykkjunni þeiri, at hann er erfðr.”

Egill segir, at þat var þá óvænt, at hann myndi þá yrkja mega, þótt hann leitaði við, - “en freista má ek þess,” segir hann.

Egill hafði þá átt son, er Gunnarr hét, ok hafði sá ok andazt litlu áðr. Ok er þetta upphaf kvæðis:

Mjök erum tregt
tungu at hræra
eða loftvætt
ljóðpundara.
Esa nú vænligt
of Viðurs þýfi
né hógdrægt
ór hugarfylgsni.

Esa auðþeystr,
þvít ekki veldr
höfugligr,
ór hyggju stað
fagnafundr
Friggjar niðja,
ár borinn
ór Jötunheimum,

lastalauss
es lifnaði
á Nökkvers
nökkva bragi.
Jötuns hals
undir þjóta
Náins niðr
fyr naustdurum.

Þvít ætt mín
á enda stendr,
hræbarnir
sem hlynir marka.
Esa karskr maðr
sás köggla berr
frænda hrörs
af fletjum niðr.

Þó munk mitt
ok móður hrör
föður fall
fyrst of telja.
Þat berk út
ór orðhofi
mærðar timbr
máli laufgat.

Grimmt vörum hlið,
þats hrönn of braut
föður míns
á frændgarði.
Veitk ófullt
ok opit standa
sonar skarð,
es mér sær of vann.

Mjök hefr Rán
ryskt um mik.
Emk ofsnauðr
at ástvinum.
Sleit marr bönd
minnar ættar,
snaran þátt
af sjölfum mér.

Veizt, ef þá sök
sverði of rækak,
vas ölsmiðr
allra tíma.
Hroða vágs bræðr,
ef vega mættak,
fórk andvígr
ok Ægis mani.

En ek ekki
eiga þóttumk
sakar afl
við sonar bana,
þvít alþjóð
fyr augum verðr
gamals þegns
gengileysi.

Mik hefr marr
miklu ræntan.
Grimmt es fall
frænda at telja,
síðan’s minn
á munvega
ættar skjöldr
aflífi hvarf.

Veitk þat sjalfr,
at í syni mínum
vasa ills þegns
efni vaxit,
ef sá randviðr
röskvask næði,
unz her-Gauts
hendr of tæki.

Æ lét flest
þats faðir mælti,
þótt öll þjóð
annat segði.
Mér upp helt
of herbergi
ok mitt afl
mest of studdi.

Oft kemr mér
mána bjarnar
í byrvind
bræðraleysi.
Hyggjumk um,
es hildr þróask,
nýsumk hins
ok hygg at því,

hverr mér hugaðr
á hlið standi
annarr þegn
við óðræði.
Þarfk þess oft
of þvergörum.
Verðk varfleygr,
es vinir þverra.

Mjök es torfyndr,
sás trúa knegum
of alþjóð
Elgjar galga,
þvít niflgóðr
niðja steypir
bróður hrör
við baugum selr.

Finn ek þat oft,
es féar beiðir – – –

Þat’s auk mælt,
at engi geti
sonar iðgjöld,
nema sjalfr ali
enn þann nið,
es öðrum sé
borinn maðr
í bróður stað.

Erumka þekkt
þjóða sinni,
þótt sér hverr
sátt of haldi.
Burr’s Bileygs
í bæ kominn,
kvánar sonr,
kynnis leita.

En mér fens
í föstum þokk
hrosta hilmir
á hendi stendr.
Mákak upp
jörðu grímu,
rýnnis-reið,
réttri halda,

síz son minn
sóttar brími
heiftugligr
ór heimi nam,
þanns ek veit
at varnaði
vamma varr
við vámæli.

Þat mank enn,
es upp of hóf
í goðheim
Gauta spjalli
ættar ask,
þanns óx af mér,
ok kynvið
kvánar minnar.

Áttak gótt
við geirs dróttin.
Gerðumk tryggr
at trúa hánum,
áðr vinan
vagna rúni,
sigrhöfundr,
of sleit við mik.

Blætka því
bróður Vílis,
goðjaðar,
at gjarn séak.
Þó hefr Míms vinr
mér of fengnar
bölva bætr,
ef et betra telk.

Göfumk íþrótt
ulfs of bági
vígi vanr
vammi firrða
ok þat geð,
es ek gerða mér
vísa fjandr
af vélöndum.

Nú erum torvelt.
Tveggja bága
njörva nift
á nesi stendr.
Skalk þó glaðr
með góðan vilja
ok óhryggr
heljar bíða.

Egill tók at hressast, svá sem fram leið at yrkja kvæðit, ok er lokit var kvæðinu, þá færði hann þat Ásgerði ok Þorgerði ok hjónum sínum. Reis hann þá upp ór rekkju ok settist í öndvegi. Kvæði þetta kallaði hann Sonatorrek. Síðan lét Egill erfa sonu sína eftir fornri siðvenju. En er Þorgerðr fór heim, þá leiddi Egill hana með gjöfum í brott.

Egill bjó at Borg langa ævi ok varð maðr gamall, en ekki er getit, at hann ætti málaferli við menn hér á landi. Ekki er ok sagt frá hólmgöngum hans eða vígaferlum, síðan er hann staðfestist hér á Íslandi.

Svá segja menn, at Egill færi ekki í brott af Íslandi, síðan er þetta var tíðenda, er nú var áðr frá sagt, ok bar þat mest til þess, at Egill mátti ekki vera í Nóregi af þeim sökum, sem fyrr var frá sagt, at konungar þóttust eiga við hann. Bú hafði hann rausnarsamligt, því at fé skorti eigi. Hann hafði ok gott skaplyndi til þess.

Hákon konungr Aðalsteinsfóstri réð fyrir Nóregi langa stund, en inn efra hluta ævi hans þá kómu synir Eiríks til Nóregs ok deildu til ríkis í Nóregi við Hákon konung, ok áttu þeir orrostu saman, ok hafði Hákon jafnan sigr. Ina síðustu orrostu áttu þeir á Hörðalandi í Storð á Fitjum. Þar fekk Hákon konungr sigr ok þar með banasár. Eftir þat tóku þeir konungdóm í Nóregi Eiríkssynir.

Arinbjörn hersir var með Haraldi Eiríkssyni ok gerðist ráðgjafi hans ok hafði af honum veizlur stórliga miklar. Var hann forstjóri fyrir liði ok landvörn. Arinbjörn var hermaðr mikill ok sigrsæll. Hann hafði at veizlum Fjarðafylki.

Egill Skalla-Grímsson spurði þessi tíðendi, at konungaskipti var orðit í Nóregi, ok þat með, at Arinbjörn var þá kominn í Nóreg til búa sinna ok hann var þá í virðing mikilli. Þá orti Egill kvæði um Arinbjörn, ok er þetta upphaf at:

Emk hraðkvæðr
hilmi at mæra,
en glapmáll
of glöggvinga,
opinspjallr
of jöfurs dáðum,
en þagmælskr
of þjóðlygi,

skaupi gnægðr
skrökberöndum,
emk vilkvæðr
of vini mína.
Sótt hefk mörg
mildinga sjöt
með grunlaust
grepps of æði.

Hafðak endr
Ynglings burar,
ríks konungs,
reiði fengna.
Drók djarfhött
of dökkva skör,
létk hersi
heim of sóttan,

þars allvaldr
und ýgs hjalmi,
ljóðfrömuðr,
at landi sat.
Stýrði konungr
við stirðan hug
í Jórvík
úrgum ströndum.

Vasa þat tunglskin
tryggt at líta
né ógnlaust
Eiríks bráa,
þás ormfránn
ennimáni
skein allvalds
ægigeislum.

Þó bólstrverð
of bera þorðak
maka hæings
markar dróttni,
svát Yggs full
ýranda kom
at hvers manns
hlusta munnum.

Né hamfagrt
hölðum þótti
skaldfé mitt
at skata húsum,
þás ulfgrátt
við Yggjar miði
hattar staup
at hilmi þák.

Við því tók,
en tvau fylgðu
sökk sámleit
síðra brúna
ok sá muðr,
es mína bar
höfuðlausn
fyr hilmis kné.

Þars tannfjölð
með tungu þák
ok hlertjöld
hlustum göfguð,
en sú gjöf
golli betri
hróðugs konungs
of heitin vas.

Þar stóð mér
mörgum betri
hoddfíöndum
á hlið aðra
tryggr vinr minn,
sás trúa knáttak,
heiðþróaðr
hverju ráði,

Arinbjörn,
es oss einn of hóf,
knía fremstr,
frá konungs fjónum,
vinr þjóðans,
es vættki ló
í herskás
hilmis garði.

Ok – – –
– – stuðli lét
margfrömuðr
minna dáða,
sem en – – að –
– – Halfdanar
at í væri
ættar skaði.

Munk vinþjófr
verða heitinn
ok váljúgr
at Viðurs fulli,
hróðrs örverðr
ok heitrofi,
nema þess gagns
gjöld of vinnak.

Nú’s þat sét,
hvars setja skal
bratt stiginn
bragar fótum
fyr mannfjölð,
margra sjónir,
hróðr máttigs
hersa kundar.

Erum auðskæf
ómunlokri
magar Þóris
mærðar efni,
vinar míns,
þvít valið liggja
tvenn ok þrenn
á tungu mér.

Þat telk fyrst,
es flestr of veit
ok alþjóð
eyru sækir,
hvé mildgeðr
mönnum þótti
bjóða björn
birkis ótta.

Þat allsheri
at undri gefsk,
hvé hann urþjóð
auði gnægir,
en grjót-björn
of gæddan hefr
Freyr ok Njörðr
at féar afli.

En Hróalds
at höfuðbaðmi
auðs iðgnótt
at ölnum sifjar,
sér vinreið
af vegum öllum
á vindkers
víðum botni.

Hann drógseil
of eiga gat
sem hildingr
heyrnar spanna,
goðum ávarðr
með gumna fjölð,
vinr véþorms,
veklinga tös.

Þat hann viðr,
es þrjóta mun
flesta menn,
þótt fé eigi.
Kveðka skammt
meðal skata húsa
né auðskeft
almanna spjör.

Gekk maðr engi
at Arinbjarnar
ór legvers
löngum knerri
háði leiddr
né heiftkviðum
með atgeirs
auðar toftir.

Hinn’s fégrimmr,
es í Fjörðum býr.
Sá’s of dolgr
Draupnis niðja,
en sökunautr
Sónar hvinna,
hringum hættr,
hoddvegandi.

Hann aldrteig
of eiga gat
fjölsáinn
með friðar spjöllum
– – – –

Þat’s órétt,
ef orpit hefr
á máskeið
mörgu gagni,
ramriðin
Rökkva stoði,
vellvönuðr,
þvís veitti mér.

Vask árvakr,
bark orð saman
með málþjóns
morginverkum.
Hlóðk lofköst,
þanns lengi stendr
óbrotgjarn
í bragar túni.

Einarr hét maðr. Hann var sonr Helga Óttarssonar, Bjarnarsonar ins austræna, er nam lönd í Breiðafirði. Einarr var bróðir Ósvífrs ins spaka. Einarr var þegar á unga aldri mikill ok sterkr ok inn mesti atgervimaðr. Hann tók at yrkja, þegar er hann var ungr, ok var maðr námgjarn.

Þat var eitt sumar á alþingi, at Einarr gekk til búðar Egils Skalla-Grímssonar, ok tókust þeir at orðum, ok kom þar brátt talinu, at þeir ræddu um skáldskap. Þótti hvárumtveggja þær ræður skemmtiligar.

Síðan vanðist Einarr oftliga at ganga til tals við Egil. Gerðist þar vinátta mikil. Einarr hafði litlu áðr komit út ór för. Egill spurði Einar mjök austan tíðenda ok at vinum sínum, svá ok at þeim, er hann þóttist vita, at óvinir hans váru. Hann spurði ok mjök eftir stórmenni. Einarr spurði ok í móti Egil at þeim tíðendum, er fyrr höfðu gerzt um ferðir Egils ok stórvirki hans, en þat tal þótti Agli gott, ok rættist af vel. Einarr spurði Egil, hvar hann hefði þess verit staddr, at hann hafði mest reynt sik, ok bað hann þat segja sér. Egill kvað:

Börðumk einn við átta,
en við ellifu tysvar.
Svá fengum val vargi.
Varðk einn bani þeira.
Skiptumsk hart af heiftum
hlífar skelfiknífum.
Létk af ermar aski
eld valbasta kastat.

Þeir Egill ok Einarr mæltu til vináttu með sér at skilnaði. Einarr var löngum útanlendis með tígnum mönnum. Einarr var örr maðr ok oftast félítill, en skörungr mikill ok drengr góðr. Hann var hirðmaðr Hákonar jarls Sigurðarsonar.

Í þann tíma var í Nóregi ófriðr mikill ok bardagar með þeim Hákoni jarli ok Eiríkssonum, ok stukku ýmsir ór landi. Haraldr konungr Eiríksson fell suðr í Danmörk at Hálsi í Limafirði, ok var hann svikinn. Þá barðist hann við Harald Knútsson, er kallaðr var Gull-Haraldr, ok þá Hákon jarl.

Þar fell ok þá með Haraldi konungi Arinbjörn hersir, er fyrr var frá sagt. Ok er Egill spurði fall Arinbjarnar, þá kvað hann:

Þverra nú, þeirs þverrðu,
þingbirtingar Ingva,
hvar skalk manna mildra,
mjaðveitar dag, leita,
þeira’s hauks fyr handan
háfjöll digulsnjávi
jarðar gjörð við orðum
eyneglda mér hegldu.

Einarr Helgason skáld var kallaðr skálaglamm. Hann orti drápu um Hákon jarl, er kölluð er Vellekla, ok var þat mjök lengi, at jarlinn vildi eigi hlýða kvæðinu, því at hann var reiðr Einari. Þá kvað Einarr:

Gerðak veig um virða
vörð, þanns sitr at jörðu,
iðrumk þess, meðan aðrir,
Örr Váfaðar, sváfu.
Hykk, at hodda stökkvi,
hinig sóttak gram, þótti,
fýsinn, fræknum vísa,
ferri, skald in verra.

Ok enn kvað hann:

Sækjum jarl, þanns auka
ulfs verð þorir sverðum.
Skipum borðróinn barða
baugskjöldum Sigvalda.
Drepr eigi sá sveigir
sárlinns, es gram finnum,
rönd berum út á andra
Endils, við mér hendi.

Jarlinn vildi eigi, at Einarr færi á brott, ok hlýddi þá kvæðinu, ok síðan gaf hann Einari skjöld, ok var hann in mesta gersemi. Hann var skrifaðr fornsögum, en allt milli skriftanna váru lagðar yfir spengr af gulli, ok settr steinum. Einarr fór til íslands ok til vistar með Ósvífi, bróður sínum.

En um haustit reið Einarr vestan ok kom til Borgar ok gisti þar. Egill var þá eigi heima, ok var hann farinn norðr til heraða, ok var hans þá heim ván. Einarr beið hans þrjár nætr, en þat var engi siðr at sitja lengr en þrjár nætr at kynni. Bjóst Einarr þá í brott, ok er hann var búinn, þá gekk hann til rúms Egils ok festi þar upp skjöldinn þann inn dýra ok sagði heimamönnum, at hann gaf Agli skjöldinn.

Síðan reið Einarr í brott, en þann sama dag kom Egill heim. En er hann kom inn til rúms síns, þá sá hann skjöldinn ok spurði, hverr gersemi þá ætti. Honum var sagt, at Einarr skálaglamm hafði þar komit ok hann hafði gefit honum skjöldinn.

Þá mælti Egill: “Gefi hann allra manna armastr! Ætlar hann, at ek skyla þar vaka yfir ok yrkja um skjöld hans? Nú taki hest minn. Skal ek ríða eftir honum ok drepa hann.”

Honum var þá sagt, at Einarr hafði riðit snemma um morgininn. “Mun hann nú kominn vestr til Dala.”

Síðan orti Egill drápu, ok er þetta upphaf at:

Mál es lofs at lýsa
ljósgarð, es þák, barða,
mér kom heim at hendi
hoddsendis boð, enda.
Skalat at grundar Gylfa
glaums misfengnir taumar,
hlýðið ér til orða,
erðgróins mér verða.

Egill ok Einarr heldu vináttu sinni, meðan þeir lifðu báðir. En svá er sagt, at færi skjöldrinn um síðir, at Egill hafði hann með sér í brúðför þá, er hann fór norðr á Víðimýri með Þorkatli Gunnvaldssyni ok þeir Rauða-Bjarnarsynir, Trefill ok Helgi. Þá var spillt skildinum ok kastat í sýruker. En síðan lét Egill taka af búnaðinn, ok váru tólf aurar gulls í spöngunum.