Przedmiot, metody i organizacja badań statystycznych

Polecany podręcznik (jeden z wielu; do nabycia na Allegro w szczególności za kilka-kilkanaście PLN):

Inne książki:

STATYSTYKA MEDYCZNA – jasno i zrozumiale / Harris, Taylor (s. 128) https://allegro.pl/oferta/statystyka-medyczna-jasno-i-zrozumiale-10207422720?

Statystyka medyczna w zarysie / Petrie, Sabin (s. 160) https://ksiegarnia.pwn.pl/Statystyka-medyczna-w-zarysie,68710343,p.html

Statystyka w badaniach medycznych (s. 128) https://merlin.pl/statystyka-w-badaniach-medycznych-grzegorz-breborowicz-jerzy-moczko-ryszard-tadeusiewicz/1327006/

Statystyka medyczna: sposoby pomiaru danych / organizacja badania

Sposób pomiaru/organizacja badania ma zasadnicze znaczenie dla interpretacji wyników.

Przykład: spożywanie kawy w czasie sesji egzaminacyjnej skutkuje lepszą oceną. W celu oceny prawdziwości takiej tezy przeprowadzono badanie wśród studentów pytając ich o to ile kawy pili w czasie sesji i zestawiając te dane z wynikami egzaminów. Średnie wyniki w grupie studentów pijących dużo kawy były wyższe w grupie pijącej mało. Czy można powiedzieć że udowodniono iż picie dużej ilości kawy poprawia wynik egzaminu?

Rodzaje badań: eksperymentalne vs obserwacyjne

Eksperyment kontrolowany (zrandomizowany lub nie): służy do weryfikacja związku przyczyna-skutek. Skutek może być rezultatem działania wielu czynników (zmiennych). Eksperymentator manipuluje wielkością przyczyn (zmiennych niezależnych) oraz mierzy wielkość skutku (zmiennej zależnej); Wszystkie pozostałe czynniki (zmienne ukryte) są kontrolowane (w tym sensie, że ich wpływ na skutek jest ustalony.

Pomiarowi/manipulacji podlega zbiór jednostek podzielonych losowo na dwie grupy: grupa eksperymentalna (experimental group) oraz grupa kontrolna (control group)

Przykład: można przypuszczać że oprócz kawy na wynik egzaminu ma wpływ np. wrodzone predyspozycje w dziedzinie intelektualnej; aby kontrolować ten czynnik można podzielić losowo grupę studentów; dzięki czemu średnia wielkość predyspozycji w obu grupach będzie podobna. Następnie zalecamy studentom w grupie eksperymentalnej picie 1l kawy dziennie a studentom w grupie kontrolnej podajemy 1l wody. Średnie wyniki w grupie studentów pijących 1l kawy były wyższe w grupie pijącej wodę. Czy można powiedzieć że udowodniono iż picie dużej ilości kawy poprawia wynik egzaminu?

Badania kliniczne także dzielą się na eksperymentalne vs obserwacyjne. Eksperyment nazywa się RCT (randomized clinical trial/randomizowane kontrolowane badania kliniczne.) Manipulacja określana jest jako ekspozycja (exposure) albo leczenie (treatment) Zmienne ukryte określa się mianem confunding factors (czynniki zakłócające)

Bicycle weight and commuting time: randomised trial J. Groves (BMJ 2010;341:c6801) https://www.bmj.com/content/341/bmj.c6801

Does publicity about cancer screening raise fear of cancer? Randomised trial of the psychological effect of information about cancer screening Jane Wardle, Tamara Taylor, Stephen Sutton, Wendy Atkin https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC32262/

Badania obserwacyjne można z kolei podzielić na analityczne i opisowe.

W badaniach analitycznych porówuje się grupę kontrolną z grupą poddaną ekspozycji/leczeniu; w badaniach opisowych nie ma grupy kontrolnej.

Badania analityczne dzielimy dalej na kohortowe, kliniczno-kontrolne oraz przekrojowe.

Badanie kohortowe (cohort study): wieloletnie badania na dużej grupie jednostek; następstwo czasu: od ekspozycji do wyniku (choroby) Problem: koszty (np. choroby rzadkie wymagają ogromnych kohort).

Przykład: Badania potwierdzają – jedz ryby, będziesz mądry! https://infowire.pl/generic/release/419078/badania-potwierdzaja-jedz-ryby-bedziesz-madry

Badanie kliniczno-kontrolne (case-control study): restrospektywna ocena ekspozycji dla jednostek, u których stwierdzono wynik (chorobę); grupę kontrolną tworzą dopasowane jednostki u których wyniku nie stwierdzono (dopasowane w sensie: podobne) Problem: chorzy mają lepszą pamięć (recall bias) + trudności z dopasowaniem

Jakość diety a ryzyko raka piersi lub płuc: badania klinicznokontrolne osób dorosłych z regionu Warmii i Mazur http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-4-753.pdf

Soya food intake and risk of endometrial cancer among Chinese women in Shanghai: population based case-control study https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC420166/

Badanie przekrojowe (cross-sectional study): badanie związku między wynikiem a ekspozycją Problem: nie określa związku przyczyna-skutek

Breast feeding and obesity in childhood: cross sectional study Li, Parsons, Power https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14563747/

Badanie ekologiczne: badanie (przekrojowe) zależności pomiędzy danymi zagregowanymi a nie indywidualnymi. Przykładowo zależność pomiędzy przecietną wielkością GDP a oczekiwaną długością życia np. na poziomie kraju. Problem: błąd ekologizmu (ecological fallacy)

Badania prospektywne/retrospektywne